Nam Cao là một nhà văn lớn đại diện cho những người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám. Ông đã phác họa lại được những gì là cơ cực, khó khăn nhất của người nông dân nhưng vẫn giữ được phẩm chất vô cùng cao quý, tốt đẹp. Truyện ngắn "Lão Hạc" của nhà văn Nam Cao là một biểu tượng làm nên tên tuổi của ông, nhân vật lão Hạc chính của tác phẩm có một hoàn cảnh vô cùng bất hạnh, đớn đau nhưng lão vẫn giữ được những phẩm chất thanh cao, tình yêu thương vô bờ bến đối với con cái và đặc biệt là một lòng tự trọng cao cả. Qua nhân vật này, tác giả đã gửi gắm được đến quý bạn đọc tư tưởng nhân đạo tiến bộ và sâu sắc.
Nam Cao luôn trăn trở về những số phận nghèo khổ nhưng lương thiện trong xã hội phong kiến thối nát. Lão hạc cũng như rất nhiều người nông dân Việt Nam khác phải sống trong cảnh vô cùng nghèo khổ, cái đói, cái cơ cực tối tăm trước khi cách mạng tháng Tám thành công. Nhưng lão còn phải chịu một sự bi đát hơn thế. Vợ lão chết sớm, một mình lão dồn tình thương nuôi lớn đứa con trai. Khi con trai đến tuổi trưởng thành, lấy vợ nhưng vì nghèo khó mà người ta lại thách cưới quá cao nên việc cưới vợ cho con trai không thành. Chán nản, con trai lão bỏ đi đồn điền cao su ở Nam Kỳ. Khi con đi rồi, lão một mình sống trong cảnh cô đơn, nghèo đói, hiu quạnh. Lão nhân hậu ngay cả với con chó, coi nó như một người bạn, có thứ gì ngon cũng cho ăn cùng. Lão xem cậu Vàng như một đứa trẻ cần được yêu thương, chăm sóc. Tội nghiệp thay cho số phận của lão, sự nghèo khổ cứ dai dẳng bám theo cuộc đời lão. Vợ chết để lại cho ông mảnh vườn ba sào, nhưng lão nhất quyết không bán đi để trang trải cuộc sống dù cho có ra sao đi nữa, để làm của hồi môn cho con trai. Tất cả hoa lợi thu được lão đều cất đi đợi ngày con trai về cưới vợ. Sau trận ốm, sức khỏe của lão đã tiều tụy đi vô cùng, người lão quá yếu, không còn làm được việc nặng, việc nhẹ thì đàn bà tranh hết, lão phải cầm hơi qua ngày bằng cách ăn rau má, củ sắn, củ chuối, bữa nào sang trọng hơn thì có con trai, con ốc.
Vì không kiếm được tiền để trang trải cuộc sống, lại sợ tiêu hết tiền để dành cho con trai cưới vợ nên lão đành tìm đến cái chết. Lão tìm đến Binh Tư để xin ít bả chó, nói dối là dành cho con chó hay sang vườn nhà mình nhưng thực ra là lão tự tử. Lão chết để con lão không trắng tay, vẫn còn vốn để lập nghiệp. Thật cảm động biết bao về sự hy sinh và trách nhiệm cao cả của bổn phận người cha. Số phận của lão thật bi đát! Lão phải bán đi cả chính con chó - người bạn thân thương nhất của lão, rồi lão dằn vặt bản thân mình khi lừa đi cả con chó. Kể lại việc bán chó với ông giáo, lão thể hiện sự đau đớn, xót xa: mặt lão co rúm lại, những nếp nhăn xô lại với nhau ép cho nước mắt chảy ra, cái đầu của lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm của lão mếu máo khóc như con nít mới lớn. Lão khóc vì thương con chó nhưng cũng chính là thương cho số phận bần cùng của mình. Đến bước đường cùng, lão luôn nghĩ đến đứa con trai yêu dấu mà quên đi bản thân mình. Lão đủ can đảm để kết thúc đi cuộc đời sống không bằng chết của mình để không ảnh hưởng đến con trai. Ngay cả ông giáo, người hàng xóm thân thiết, gần gũi nhất lão cũng không nhận lấy một sự trợ giúp dù chỉ là nhỏ nhất. Tuy lão nghèo khổ lại bị bỏ rơi, nhưng lão vẫn luôn giàu đức tính hy sinh, tình yêu thương và những phẩm chất cao đẹp khác của mình.
Hình ảnh Lão hạc chết thật bi đát, thê thảm. Lão xin miếng bả chó rồi chính tay kết liễu cuộc đời của mình. Lão vật vã trên giường, đầu tóc rũ rượu, sùi cả bọt mép, hai mắt long sòng sọc trông thật đáng thương!. Cái chết đau đớn, thê thảm của lão càng làm sáng lên những phẩm chất cao đẹp của người nông dân trong sáng, thanh cao. Tuy phải sống trong xã hội đầy tối tăm, độc ác, nhưng lão vẫn luôn giữ được phẩm chất đáng quý, nhân cách cao thượng. Cả đời lão thà sống trong cảnh nghèo khó chứ không thể nào mất đi sự nhân hậu, trong sáng của mình.
Với ngòi bút tài hoa và cách sử dụng từ ngữ đặc sắc, Nam Cao đã xây dựng thành công nhân vật lão hạc gợi cho ta niềm cảm thương sâu sắc, vô hạn đối với những người nông dân nghèo khổ lúc bấy giờ. Tác giả thông qua hình ảnh lão Hạc muốn phê phán một xã hội thiếu công bằng, tình người, không quan tâm đến những mảnh đời nghèo khó, chà đạp, vùi dập lên số phận người lương thiện.
