Trên thế gian này, chẳng có ai sinh ra mà không từ một người mẹ. Chỉ một từ “mẹ” thôi nhưng lại chứa đựng cả một đời người, cả một biển tình yêu vô hạn. Khi còn nhỏ, con là con thuyền nhỏ xinh trôi trong vùng an toàn của mẹ. Khi trưởng thành, cánh buồm vươn xa ra biển lớn, mẹ vẫn đứng đó, tựa cửa chờ con quay về mỗi khi mệt mỏi. Mẹ - dòng chảy tình yêu. Dù là trong đời thực hay trong bất kỳ câu chuyện nào, người mẹ luôn mang theo sứ mệnh cao cả ấy. Dù nghèo khó như bà cụ Tứ trong “Vợ nhặt” của Kim Lân hay chịu nhiều tổn thương như người đàn bà hàng chài trong “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu, họ đều là những người mẹ yêu thương con hết mực. Phải chăng từ tình yêu ấy mà đôi lần ta thấy trên gò má những người mẹ nghèo trào dâng “những giọt ngọc”, “giọt châu của loài người”.
Người ta nói khi giọt nước mắt của ai đó rơi xuống cũng là lúc trái tim họ đang vỡ nát bởi những tổn thương sâu sắc. Tổn thương đó có thể đến từ những việc lớn lao hay từ những chuyện vụn vặt đời thường. Dù từ đâu đến, trái tim họ vẫn mang những vết thương khó lành. Và giọt nước mắt đã đi vào văn chương như một cách để diễn tả những nỗi đau vô tận của nhân vật.
Tôi nhớ trong “Chiếc thuyền ngoài xa”, giọt nước mắt của người đàn bà nhỏ xuống bởi những đớn đau của tâm hồn, nỗi đau xé nát tâm can của một người mẹ. Khi chịu những trận đòn “như lửa cháy” của chồng, dù đau đớn đến mấy chị vẫn không kêu xin, khóc lóc. Nhưng khi nhìn thấy con chứng kiến tấn bi kịch gia đình, chị không cầm nổi những giọt nước mắt đau đớn. Sự xuất hiện của đứa con như “một viên đạn bắn vào người đàn ông và bây giờ đang xuyên qua tâm hồn người đàn bà, làm rỏ xuống những dòng nước mắt”. Làm sao diễn tả được sự tan nát của trái tim người mẹ khi thấy con mình “nhảy xổ vào bố nó như một con sói con”, “giằng được chiếc thắt lưng, rướn thẳng người vung chiếc khóa sắt quật vào giữa khuôn ngực” của ông ta. Phản ứng tự nhiên của đứa trẻ thương mẹ khiến người mẹ “dường như lúc này mới cảm thấy đau đớn – vừa đau đớn vừa xấu hổ, nhục nhã”. Bà gọi tên con, “ôm chầm lấy nó”, rồi lại buông ra “chắp tay vái lấy vái để rồi lại ôm chầm lấy”. Bà đau đớn vì không thể tránh cho con khỏi bị tổn thương bởi bạo lực gia đình, xấu hổ, nhục nhã vì phải giấu giếm tình trạng khốn khổ của mình. Bà xót xa vì niềm tin trong trẻo của con thơ bị rạn vỡ. Bà “vái lấy vái để” để “tạ tội” với con, hay cầu xin con đừng căm thù cha mình, đừng trở nên độc ác như ông ta. Còn nỗi đau nào hơn nỗi đau của người mẹ lúc này? Ẩn sâu trong trái tim đang rỉ máu của bà là lòng yêu thương con vò xé tâm can. Những giọt nước mắt đau đớn chỉ thực sự rơi khi thấy con yêu chứng kiến cảnh mẹ bị đánh, khi có người khách lạ chứng kiến.
Giọt nước mắt của người đàn bà hàng chài khiến tôi nhớ đến giọt nước mắt của bà cụ Tứ khi hiểu ra cơ sự nhặt vợ của Tràng: “kẽ mắt kèm nhèm của bà rỉ xuống hai dòng nước mắt”. Trong cảnh đói khát cơ cực, Tràng lấy được vợ khiến bà cụ Tứ mừng lòng nhưng lo lắng cho tương lai của những đứa con tội nghiệp ấy mới thật sự lớn lao trời bể. Chế Lan Viên đã từng thổ lộ: “Con dù lớn vẫn là con của mẹ, đi suốt cuộc đời lòng mẹ vẫn theo con”. Lo lắng cho cảnh ngộ đói khát của đôi vợ chồng trẻ, bà cụ nghẹn lời không nói, nước mắt cứ chảy ròng ròng. Khi nghe thấy tiếng trống thúc thuế, bà vội ngoảnh mặt đi, không muốn để con dâu thấy mình khóc. Giọt nước mắt của bà cụ Tứ thể hiện nỗi xót xa của người mẹ trước cảnh ngộ của con lấy vợ giữa thời khốn khó và số phận không được bằng người. Lấy vợ là niềm vui nhưng vì cái đói, cái chết mà khiến bà xót xa, tủi thân. Giọt nước mắt đau khổ ấy như lời kết án sâu sắc thực dân Pháp, phát xít Nhật đẩy dân ta đến thảm cảnh cùng cực đó. Giọt nước mắt cho thấy tấm lòng yêu thương con của người mẹ, những giọt nước mắt cố kìm nén (rỉ ra hai dòng nước mắt, ngoảnh vội ra ngoài). Thương con, mừng lòng trước hạnh phúc của con, bà chôn sâu nỗi lo lắng, khóc thầm, khóc vụng, chỉ nói những lời yêu thương, động viên con.
Hoàn cảnh riêng của hai nhân vật khác nhau nên dòng nước mắt cũng mang nỗi niềm riêng. Chi tiết “dòng nước mắt” của bà cụ Tứ gắn với tình huống anh cu Tràng “nhặt” được vợ, bà cụ tuy cảm thấy ai oán, xót xa và thương cho số kiếp đứa con mình và cũng xót tủi cho chính thân phận mình nhưng phía trước bà cụ là ánh sáng của hạnh phúc nhen nhóm. Còn “dòng nước mắt” của người đàn bà hàng chài chứa đựng sau sự việc thằng Phác đánh lại bố để bảo vệ mẹ và hoàn cảnh éo le, ngang trái của gia đình chị diễn ra trước mắt nghệ sĩ Phùng. Chị cảm thấy đau đớn, nhục nhã vì không thể giấu được bi kịch gia đình, vì thương xót, lo lắng cho con. Tội nghiệp thay khi phía trước chị là một màu mù xám, bế tắc. Hai người mẹ ấy đã khóc vì những căn nguyên khác nhau nhưng truy tìm nguyên nhân sâu xa thì có lẽ lại có điểm gặp gỡ, tương đồng. Họ khóc vì yêu, vì thương những đứa con của mình. Tình yêu của mẹ dành cho con vẫn mênh mông lớn lao như thế! Vậy nên đời này “Ta đi trọn kiếp con người/ Cũng không đi hết những lời mẹ ru”.
Nguyễn Thanh Tú đã từng nói “Một tác phẩm được ví như dây bóng đèn điện thì những chi tiết hay như những sợi dây tóc phát sáng”. Và giọt nước mắt của người đàn bà hàng chài và bà cụ Tứ chính là dây tóc phát sáng ấy. Giọt nước mắt đã phơi bày hiện thực khổ đau trong xã hội, đồng thời mang đến cho người đọc sự cảm thương sâu sắc và khẳng định tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt. Từ văn học đến đời thực, còn nhiều hình ảnh những người mẹ tuyệt vời và cao cả như thế: "Đố ai đếm được lá rừng,
Đố ai đếm được mấy tầng trời cao.
Đố ai đếm được vì sao,
Đố ai đếm được công lao mẹ già." (Ca dao)
