Trong cánh đồng văn chương Việt Nam, có những nhà văn chỉ gắn bó với một thể loại duy nhất, điển hình là Kim Lân - nhà văn cả đời đi về với đất, với người, và cuộc sống nông thôn chân chất. Bên cạnh đó, có những nhà văn như Tô Hoài, lại khai thác đa dạng thể loại. Sự nghiệp của Tô Hoài đã kéo dài hơn nửa thế kỷ với khoảng trăm đầu sách và hàng nghìn bài báo thuộc nhiều thể loại khác nhau. Tuy nhiên, khi nhắc đến Tô Hoài, người yêu văn không thể quên "Dế mèn phiêu lưu ký" trước Cách mạng tháng Tám và "Truyện Tây Bắc" sau Cách mạng, đặc biệt là truyện ngắn "Vợ chồng A Phủ" - một tác phẩm xuất sắc về đề tài miền núi Tây Bắc được đưa vào chương trình giảng dạy.
Tô Hoài là một nhà văn xuất sắc của văn xuôi Việt Nam hiện đại. Ông nổi bật với phong cách hiện thực, phản ánh chân thật cuộc sống đời thường, đặc biệt là những phong tục tập quán độc đáo của nhiều vùng miền, tạo nên giá trị riêng cho các tác phẩm về đề tài miền núi. Truyện ngắn "Vợ chồng A Phủ", sáng tác năm 1952 và in trong tập "Truyện Tây Bắc" (1953), là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Tô Hoài. Truyện kể về cuộc đời của Mị, một cô gái Mèo xinh đẹp, nết na, và đầy sức sống tiềm tàng.
Mị là một cô gái tài hoa, biết thổi sáo, thổi đàn môi, và thổi lá hay như thổi sáo. Tiếng sáo của Mị thu hút trai làng đến đứng chờ bên vách nhà. Sức sống và khát khao yêu đương của Mị thể hiện qua tiếng sáo. Cô là một người tự chủ, muốn tự quyết định số phận mình, không chấp nhận bị gả bán cho nhà giàu để trả nợ thay cha mẹ. Mị cũng là người con hiếu thảo, chấp nhận làm việc trả nợ thay cha mẹ.
Tuy nhiên, cuộc sống của Mị bị đọa đày khi bị bắt về làm dâu gạt nợ cho nhà thống lí. Mị từng muốn tự tử để thoát khỏi cuộc sống đau khổ, nhưng vì thương cha, cô tiếp tục chịu đựng. Nhưng tâm hồn Mị không hoàn toàn nguội lạnh; dưới lớp tro dày vẫn còn chút than hồng, chỉ chờ một ngọn gió thổi tới.
Mùa xuân đến, bức tranh thiên nhiên và cuộc sống miền Tây Bắc được Tô Hoài miêu tả thơ mộng, tạo nền cho sự hồi sinh sức sống của Mị. Mị lắng nghe tiếng sáo và nhớ lại những kỷ niệm xưa. Cô bắt đầu uống rượu để quên đi những nuối tiếc và khát khao. Tiếng sáo vọng lại làm Mị nhớ đến những khát khao yêu đương thuở xưa. Từ đó, Mị nhận ra mình vẫn còn trẻ và muốn được đi chơi như bao người khác. Ý nghĩ muốn chết lại xuất hiện khi Mị nhận ra sự phi lý trong cuộc hôn nhân của mình.
Tâm hồn Mị không hoàn toàn chết lặng, khi thấy dòng nước mắt của A Phủ, Mị nhận ra nỗi đau của chính mình. Cô bất ngờ cắt dây trói cho A Phủ, cũng là lúc Mị giải thoát khỏi sự thống trị tàn bạo của cường quyền và thần quyền. Hành động của Mị trở nên mạnh mẽ và quyết liệt, thể hiện khát vọng sống mãnh liệt.
"Vợ chồng A Phủ" thành công nhờ nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật và ngôn ngữ giản dị, phong phú, đầy sáng tạo của Tô Hoài. Truyện kết thúc với Mị và A Phủ cùng nhau trốn thoát, tượng trưng cho sự giải phóng khỏi kiếp nô lệ và khát vọng tự do mãnh liệt.
