"Lão Hạc" là một trong những câu truyện ngắn tiêu biểu tượng trưng cho sự tài hoa của nhà văn Nam Cao viết về số phận hẩm hiu của những người nông dân trước cách mạng. Nổi bật ở trong câu chuyện là hình ảnh lão Hạc với cuộc đời đầy khốn khổ, cơ cực, tuy có lương tâm trong sáng, thanh cao nhưng lại phải chịu một cái chết thê thảm.
Đầu tiên, lão Hạc cũng có một cuộc sống giống như biết bao người nông dân trước cách mạng - phải đối mặt với cảnh cơ cực, nghèo khổ. Nhưng lão còn phải chịu cảnh đớn đau riêng. Vợ lão mất từ rất sớm, con trai lão chán nản nên bỏ đi đồn điền cao su vì cha không có đủ tiền cưới vợ. Lão chỉ có cậu Vàng làm bầu bạn. Không chỉ vậy, số phận còn đẩy lão rơi vào hoàn cảnh đói nghèo. Lão phải đối mặt với cái đói, cái nghèo, cái yếu và sự cô đơn. Để rồi cuối cùng lão phải bất đắc dĩ bán đi người bạn thân thiết của mình, lão đã dằn vặt bản thân vô cùng khi đi lừa một con chó.
Sống trong hoàn cảnh nghèo đói đó, nhưng lão vẫn luôn giữ được bản chất tốt đẹp của mình. Lão là một người cha hết lòng yêu thương con, lão chấp nhận đối mặt với tuổi già, sự cô đơn để con ra đi cho thỏa mãn. Con đi rồi, lão dành hết tất cả tình thương vào người bạn đời - cậu Vàng của mình. Bởi đó là kỷ vật duy nhất mà đứa con trai để lại cho mình. Nhìn con chó mà lão lại nghĩ đến đứa con trai nơi phương xa của mình. Lão thương con trai mình đến mức chấp nhận cái đói, rồi cả cái chết chứ nhất quyết không chịu bán đi mảnh vườn của mình để làm của hồi môn cho con. Nếu lão bán đi mảnh vườn thì số tiền đó sẽ đủ để cho lão ăn tiêu vượt qua khổ cực. Nhưng lão không màng đến bản thân mình mà chỉ lo cho con trai trở về sẽ không có đất làm ăn.
Đói nghèo, khổ cực đến tột độ như thế mà lão không bị tha hóa về nhân cách của mình. Lão quyết không nhận sự giúp đỡ của người hàng xóm ông giáo, bởi lão nghĩ rằng hoàn cảnh ông ta cũng có hơn gì mình đâu. Ban đầu là mấy hôm lão chỉ có thức ăn là mấy củ khoai, sau đó khoai cũng hết, lão chế tạo được món gì thì ăn món đó qua ngày. Hôm thì lão chỉ có củ chuối, hôm thì sung luộc, thỉnh thoảng thịnh soạn hơn thì có bữa trai, bữa ốc. Trong hoàn cảnh nghèo khó này, con người rất dễ mất đi sự trong trắng của mình nhưng lão lại không như vậy. Lão quyết định đi tìm cái chết chứ không để ảnh hưởng đến người khác. Lão đi xin Binh Tư một ít bả chó và nói dối là đánh bả con chó hay đi vào vườn của mình. Nhưng không, lão đã tự tử để giữ nguyên được tâm hồn thanh cao, đáng quý, đáng trân trọng và cả sự tự trọng cao đẹp của mình.
Lòng tự trọng của lão Hạc được thể hiện qua hình ảnh lão chọn cái chết, một cái chết thê thảm để tâm hồn mình luôn giữ được vẻ trong sạch, được trọn vẹn tình nghĩa với mọi người kể cả với con chó Vàng.
Dưới ngòi bút tài hoa và cách xây dựng nhân vật độc đáo lão Hạc, người đọc mới thấm thía được số phận khổ cực, bất hạnh của những người nông dân Việt Nam sống trong xã hội phong kiến thối nát lúc bấy giờ.
