Câu đầu tiên miêu tả khung cảnh thiên nhiên xanh tươi và sắc tím biếc của bông hoa lục bình. Câu thứ hai miêu tả cảm xúc của người nhìn thấy khổ thơ, với hơi hướng về phía trước và sự hứng khởi.
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.
Các từ ngữ trong khổ thơ được sử dụng để tạo ra những hình ảnh sinh động và gợi lên những ý nghĩa sâu sắc. “Mọc giữa dòng sông xanh” là một cách diễn đạt để chỉ sự trỗi dậy của thiên nhiên vào mùa xuân, khi dòng sông chảy róc rách và mang theo sự sống. Đây cũng là một biện pháp đảo ngữ, khiến cho từ “mọc” có ý nghĩa khác so với từ “mọc” trong câu sau: “Tôi đưa tay tôi hứng”. “Một bông hoa tím biếc” là một hình ảnh đơn giản nhưng rất đẹp và quen thuộc với người Việt Nam. Tím biếc là loài hoa có màu tím rực rỡ, được coi là biểu tượng của sự sang trọng và quý phái. Tím biếc cũng có ý nghĩa liên quan đến xứ Huế, nơi có nhiều bông hoa này được trồng trong các công viên và khu vườn.
“Ơi con chim chiền chiện” là một cách diễn đạt để chỉ tiếng kêu của chim chiền, loài chim có giọng cao và du dương. Chim chiền là loài chim phổ biến ở xứ Huế, được coi là biểu tượng của sự thanh cao và thanh khiết. Chim chiền cũng có ý nghĩa liên quan đến cuộc sống mới của Việt Nam sau chiến tranh. “Hót chi mà vang trời” là một cách diễn đạt để chỉ tiếng kêu của chim chiền khi bay lượn trên bầu trời. Tiếng kêu này được coi là âm thanh du dương và trong lành, mang lại niềm vui và hạnh phúc cho người nghe.
“Từng giọt long lanh rơi” là một cách diễn đạt để chỉ những giọt nước rơi từ trên cao xuống dưới. Long lanh là từ chỉ những giọt nước rơi từ các máy bay hay các thiết bị bay khác. Long lanh được coi là âm thanh ấm áp và gần gũi, mang lại niềm an ủi và hy vọng cho người nghe. “Tôi đưa tay tôi hứng” là một cách diễn đạt để chỉ sự tự tin và quyết tâm.
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao
“Mùa xuân người cầm súng” là một cách diễn đạt để chỉ sự hiện diện của người lính trong cuộc chiến tranh, khiến cho cuộc sống trở nên khắc nghiệt và nguy hiểm. Đây cũng là một biện pháp đảo ngữ, khiến cho từ “mùa xuân” có ý nghĩa khác so với từ “mùa xuân” trong câu sau: “Mùa xuân người ra đồng”.
“Lộc giắt đầy quanh lưng” là một cách diễn đạt để chỉ sự gian nan và khổ cực của người lính khi phải chịu đựng những điều kiện thiếu thốn và khắc nghiệt. Lộc giắt là từ chỉ những chiếc áo giáp rỗng rậm, không có áo khoác hay áo len. Đây cũng là một biện pháp đảo ngữ, khiến cho từ “lộc giắt” có ý nghĩa khác so với từ “lộc giắt” trong câu sau: “Lộc giắt”.
“Tất cả như hối hả / Tất cả như xôn xao” là một cách diễn đạt để chỉ sự hoang mang và lo âu của người lính khi không biết kết quả của cuộc chiến tranh. Hối hả là từ chỉ sự buồn phiền, lo lắng, không an tâm. Xôn xao là từ chỉ sự rung rinh, dao động, không ổn định.
Ðất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Ðất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.
“Đất nước bốn nghìn năm / Vất vả và gian lao” là một cách diễn đạt để chỉ sự kiên cường và hy sinh của dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến tranh chống Pháp và Mỹ. Bốn nghìn năm là số lượng tuổi của dân tộc Việt Nam, từ khi thành lập Đại Việt cho đến khi hiện nay. Vất vả và gian lao là hai tính từ chỉ sự khó khăn và thiếu thốn trong cuộc sống.
“Đất nước như vì sao / Cứ đi lên phía trước” là một cách diễn đạt để chỉ sự tự tin và quyết tâm của dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến tranh chống Pháp và Mỹ. Như vì sao là từ chỉ sự rực rỡ, quý phái, không ngừng phát triển. Cứ đi lên phía trước là cụm từ chỉ sự tiến bộ, vượt qua, không ngừng học hỏi.
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
Người thơ so sánh bản thân với con chim hót và một cành hoa, để thể hiện sự nhẹ nhàng, thanh thoát và tươi đẹp của mình. Đây là những hình ảnh quen thuộc và gần gũi với thiên nhiên, mang lại cảm giác thanh bình và hài hòa cho người đọc. Người thơ ẩn dụ hoà ca là cuộc sống, để biểu hiện mong muốn được hòa nhập và đóng góp cho xã hội. Đây là một hình ảnh mang tính nghệ thuật cao, tạo ra sự liên tưởng và tương phản giữa âm nhạc và đời sống. Người thơ nói quá một nốt trầm xao xuyến, để nhấn mạnh sự khác biệt và đặc biệt của mình trong hoà ca. Đây là một hình ảnh mang tính biểu cảm mạnh mẽ, tạo ra sự chuyển động và động lực cho bài thơ.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
Một mùa xuân nho nhỏ / Lặng lẽ dâng cho đời
Hai câu thơ có sáu chữ, vần với nhau là o, và nói về sự hiến dâng của mùa xuân cho cuộc sống.
Dù là tuổi hai mươi / Dù là khi tóc bạc
Hai câu thơ có tám chữ, vần với nhau là ươi, và nói về sự bất biến của tình yêu mùa xuân dù ở bất kỳ thời điểm nào của đời người. Tác giả dùng những hình ảnh mùa xuân nho nhỏ và lặng lẽ dâng cho đời để biểu hiện sự khiêm nhường và nhân ái của mình. Tác giả cũng dùng những từ ngữ có âm vần đẹp và phù hợp với nhịp điệu của bài thơ, như nho nhỏ, lặng lẽ, dâng, dù là, tóc bạc.
Mùa xuân ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế...
Nam ai và Nam bình là hai điệu dân ca Huế, phách tiền là một nhạc cụ dân tộc điểm nhịp cho lời ca. Hình ảnh xin hát diễn tả tình yêu thương, gắn bó với quê hương, sự khao khát về cuộc sống mùa xuân. Tiếng hát ở đây cũng là tiếng lòng của tác giả, nó ngọt ngào sâu lắng và gây được sự đồng cảm với tất cả mọi người.
Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải là một bài thơ đặc sắc. Với thể thơ năm chữ, giọng thơ lúc mạnh mẽ, lúc tha thiết ngân vang, âm hưởng nhẹ nhàng xuyên khổ thơ, tác giả đã bộc lộ cảm xúc trước mùa xuân của thiên nhiên.
