Bài thơ “Nói với con” của nhà thơ Y Phương là một tác phẩm độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc Tày. Bài thơ là một lời tình cảm chân thành, ấm áp của người cha gửi tặng cho con yêu, là một bài học giáo dục con về những giá trị đạo đức, truyền thống của dân tộc và những người xung quanh con
Bài thơ bắt đầu bằng những câu thơ đơn giản, dễ hiểu nhưng rất giàu cảm xúc:
Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười
Đây là hình ảnh của đứa con khi mới biết đi, được cha mẹ hướng dẫn, động viên và vui mừng. Những từ ngữ “chân phải”, “chân trái”, “tiếng nói”, “tiếng cười” gợi lên không gian ấm cúng, hạnh phúc của gia đình. Người cha muốn nói với con rằng con là niềm vui, niềm tự hào của cha mẹ, là kết quả của tình yêu và sự hy sinh của họ.
Bài thơ tiếp tục bằng những câu thơ nói về tình cảm của người đồng mình, của quê hương, của những người xung quanh con:
Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời.
Đây là những hình ảnh, so sánh, tu từ để miêu tả cuộc sống, phong cách, tâm hồn của người dân tộc Tày. Họ là những người mộc mạc, chân chất, chăm chỉ, khéo léo, biết yêu thương, biết chia sẻ, biết gắn kết. Họ sống hòa hợp với thiên nhiên, với nhau, với quê hương. Họ có những truyền thống, phong tục, văn hóa đẹp, độc đáo. Người cha muốn nói với con rằng con phải biết quý trọng, bảo vệ và phát huy những giá trị ấy, làm sao cho con trở thành người có ích cho xã hội, cho dân tộc.
Bài thơ kết thúc bằng những câu thơ nói về sự hy sinh, khó khăn, gian nan của cha mẹ vì con:
Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn
Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc
Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục
Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con
Đây là những lời khuyên, động viên, nhắc nhở của người cha cho con khi con lên đường học tập, làm việc, phụng sự đất nước. Người cha biết rằng con sẽ phải đối mặt với nhiều thử thách, khó khăn, cạm bẫy, nhưng người cha tin tưởng vào con, mong con luôn giữ vững chí lớn, lòng yêu nước, tinh thần tự lực, tự cường. Người cha cũng muốn con nhớ về cha mẹ, về quê hương, về những người đồng mình, về những gì đã nuôi dưỡng, hình thành con ngày hôm nay.
Bài thơ dùng nhiều hình ảnh, so sánh, tu từ để diễn tả cảm xúc và tư tưởng của tác giả. Bài thơ có thể làm rung động long người đọc, làm cho họ cảm nhận được tình yêu thương, sự hy sinh và niềm tự hào của người cha, của người dân tộc Tày. Bài thơ cũng là một lời nhắn nhủ, khích lệ cho những người con trẻ khi lên đường học tập, làm việc, phụng sự đất nước, để họ luôn biết ơn, biết quý trọng và biết phát huy những giá trị tốt đẹp của cha mẹ, của quê hương, của dân tộc.
