Khổ thơ mở đầu bằng hai câu thơ mang đậm cảm xúc lưu luyến, bâng khuâng:
Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi !
Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi
Câu thơ đầu tiên là lời tạm biệt của tác giả với Tây Tiến, một địa danh đã gắn bó với tác giả và những người đồng đội của mình trong suốt một thời gian dài. Câu thơ thứ hai là lời bộc bạch của tác giả về nỗi nhớ của mình đối với Tây Tiến. Nỗi nhớ ấy là một nỗi nhớ "chơi vơi", không rõ ràng, không cụ thể, nhưng lại vô cùng da diết, ám ảnh.
Nỗi nhớ ấy được thể hiện rõ nét qua những hình ảnh thơ đặc sắc:
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Hình ảnh "Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi" gợi lên một khung cảnh hoang vắng, hiu quạnh. Đoàn quân Tây Tiến đã trải qua một chặng đường dài, mệt mỏi, sương mù bao phủ khiến họ càng thêm mệt mỏi, uể oải. Hình ảnh "Mường Lát hoa về trong đêm hơi" lại gợi lên một khung cảnh thơ mộng, trữ tình. Mường Lát là một miền đất xa xôi, hoang sơ, nhưng lại được tô điểm bởi những bông hoa rừng nở rộ trong đêm tối. Những bông hoa rừng ấy như một nét chấm phá dịu dàng, làm dịu đi cái hoang sơ, khắc nghiệt của núi rừng Tây Bắc.
Nỗi nhớ ấy còn được thể hiện qua những câu thơ miêu tả cảnh núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở:
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Những câu thơ này sử dụng thủ pháp cường điệu, phóng đại để thể hiện sự hiểm trở, khó khăn của núi rừng Tây Bắc. Những con dốc "khúc khuỷu", "thăm thẳm", những cồn mây "heo hút", "súng ngửi trời" đã tạo nên một bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, tráng lệ nhưng cũng vô cùng hiểm trở, khó khăn.
Nỗi nhớ ấy còn được thể hiện qua những câu thơ miêu tả sự hy sinh anh dũng của những người đồng đội:
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời !
Câu thơ là lời kể về sự hy sinh của một người đồng đội của tác giả. Người đồng đội ấy đã dũng cảm chiến đấu, vượt qua bao gian khổ, khó khăn nhưng cuối cùng đã gục ngã trên chiến trường. Câu thơ thể hiện sự trân trọng, biết ơn của tác giả đối với người đồng đội của mình.
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Hình ảnh "thác gầm thét" và "cọp trêu người" gợi lên một khung cảnh núi rừng hoang sơ, dữ dội. Những con thác dữ dội, tiếng gầm thét của chúng như muốn thách thức con người. Những con cọp dữ tợn, đêm đêm lượn lờ quanh bản làng, như đe dọa sự an toàn của con người.
Hai câu thơ này cũng thể hiện sự hiểm trở, khó khăn của cuộc sống nơi núi rừng Tây Bắc. Những người lính Tây Tiến đã phải đối mặt với những hiểm nguy, khó khăn ấy trong suốt những năm tháng chiến đấu ở đây.
Nỗi nhớ ấy còn được thể hiện qua những câu thơ miêu tả những giây phút bình yên, ấm áp của người lính Tây Tiến:
Nhớ ôi Tây tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi
Hình ảnh "cơm lên khói" gợi lên một khung cảnh ấm áp, thân thương. Những người lính Tây Tiến sau những ngày chiến đấu gian khổ, được trở về bản làng, được thưởng thức những bữa cơm thơm ngon, ấm áp bên cạnh những người dân tộc thiểu số. Hình ảnh "Mai Châu mùa em thơm nếp xôi" lại gợi lên một khung cảnh thơ mộng, trữ tình. Mai Châu là một miền đất xa xôi, hoang sơ, nhưng lại được tô điểm bởi những thiếu nữ Thái xinh đẹp, duyên dáng. Những thiếu nữ ấy đang mải mê làm nếp xôi, hương thơm của nếp xôi lan tỏa khắp bản làng, làm cho không gian trở nên ngọt ngào, ấm áp.
Đoạn 1 của bài thơ "Tây Tiến" là một khổ thơ hay và đặc sắc, thể hiện rõ nét cảm xúc nhớ thương tha thiết của tác giả đối với Tây Tiến và những người đồng đội của mình. Khổ thơ đã góp phần làm nên thành công của bài thơ.
Ngoài ra, khổ thơ này còn có một số nét đặc sắc về nghệ thuật:
- Sử dụng ngôn ngữ giàu tính biểu cảm: các từ ngữ "oai linh", "thơm nếp xôi" đã gợi lên những cảm xúc mạnh mẽ, sâu sắc trong lòng người đọc.
- Sử dụng thủ pháp so sánh, nhân hóa: hình ảnh "thác gầm thét", "cọp trêu người" đã làm cho khung cảnh thiên nhiên Tây Bắc trở nên sinh động, hấp dẫn hơn.
- Sử dụng biện pháp điệp ngữ: điệp từ "nhớ" đã nhấn mạnh nỗi nhớ thương tha thiết của tác giả đối với Tây Tiến.
