Phân tích bài thơ "Đi trong hương tràm" của Hoài Vũ
Ánh mắt xanh biếc như vòm lá tràm ấy cứ ám ảnh tôi, bám riết lấy tôi qua từng câu thơ và giai điệu của bài hát phổ nhạc từ bài thơ này. Nó ám ảnh bởi vì luôn trong biếc, tinh khôi trong mắt, trong tim, trong trí tưởng tượng của chàng trai đa tình và chung tình. Hình ảnh ấy xuất hiện cuối bài thơ, nhưng khi đọc lại, ta thấy nó dường như hiện diện trong toàn bộ bốn khổ thơ. Hoài Vũ đã khéo léo gửi gắm ánh mắt ấy vào lá tràm, để rồi bất cứ thứ gì liên quan đến “em” cũng trở thành tràm.
Tràm dường như đã là em từ lâu rồi. Và bài thơ ngập tràn trong hương tràm, lá tràm, gió tràm. Tràm chính là em, em tồn tại trong tràm. Xứ Tháp Mười cũng trở thành xứ tràm – xứ của em! Hãy nghe:
"Anh vẫn thấy bóng em giữa bóng tràm bát ngát Anh vẫn thấy mắt em trên lá tràm xanh mát Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao..."
Em là bóng tràm, mắt lá tràm, hương tràm. Vì vậy, trong bốn khổ thơ, khổ nào cũng tràn đầy gió tràm, mây tràm, hương tràm, lá tràm… “Đi trong hương tràm” chính là đi trong tình em!
Bốn khổ thơ, mỗi khổ đều quấn quyện hương tràm, như cả bài thơ ngập trong hương tràm xôn xao ấy. Khổ thứ nhất: “Mà khắp trời mây hương tỏa bay”, khổ thứ hai: “Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”, khổ thứ ba: “Hương tràm bên anh mà em đi đâu?”, khổ thứ tư: “Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao”. Mỗi khổ thơ là một sắc thái hương tràm, một sắc thái tâm trạng của nhân vật trữ tình “anh”. Tất cả đều đắm say trong hương tràm, trong “tình em”. Ngay từ khổ thơ đầu tiên đã say đắm:
"Hoa tràm e ấp trong vòm lá Mà khắp trời mây hương tỏa bay"
Không đắm say, không nhập tâm hương tràm thì làm sao từ bông hoa tràm trong vòm lá kia lại có thể thấy được một trời mây hương tràm tỏa bay như vậy! Tuy nhiên, sự đắm say ấy chỉ là khởi đầu của chuỗi diễn biến tâm trạng của “anh”. Nó là sự đắm say của cảnh, của lá tràm, bóng tràm thực tại. Khổ hai, tâm trạng bắt đầu vận động theo hương tràm. Sau một loạt những “Dù” phũ phàng và đau đớn là “Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”. Từ bông hoa tràm mà thấy được một trời mây hương tràm tỏa bay đến không có “em” mà vẫn có thể “cho ta bên nhau” qua “một thoáng hương tràm” thì cái liên tưởng ở đây đã có chiều hướng đi sâu vào tâm tưởng. Và như một quy luật của logic tâm hồn, khi chạm đến những gì là của tâm tưởng, của tâm thức thì sau phút đắm say sẽ là nỗi đau. Sự đắm say càng sâu thì nỗi đau càng giằng xé, càng quặn thắt.
Thực tại phũ phàng “Hương tràm bên anh, mà em đi đâu” như muốn phá tan tất cả những hư ảo mơ màng của không - gian - tràm trước đó. Nhưng có lẽ vì anh chung tình quá nên cái không - gian - tràm ấy không dễ gì mà phá vỡ được.
Và đến khổ cuối, cảm xúc:
"Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao"
đã trở thành siêu liên tưởng! Không gian thơ ở đây được phân định thành hai chiều rõ ràng: một chiều không gian thực tại với cây tràm, bông tràm, lá tràm và “xa cách”, “đổi hướng thay màu”, “không trao anh nữa”, và đau thương… Một chiều không gian của tâm thức, tiềm thức với bóng tràm, hương tràm, mắt tràm, mây tràm, gió tràm, hy vọng, “cho ta bên nhau”…
Chính vì không gian này nên ngọn gió của xứ Tháp Mười – xứ tràm – xứ em kia mới “thổi rất sâu” chứ không phải thổi rất xa hay rất cao! Chiều thổi của gió là chiều của tâm hồn, của nỗi nhớ, của tình yêu, của niềm hy vọng… Và có lẽ cũng bởi chiều không gian thứ hai này và sự chung tình của “anh” đã khiến không gian chung của bài thơ thêm phần mơ màng, hư ảo và bừng sáng trong từng câu chữ.
