Bài thơ Viếng lăng Bác của Viễn Phương là một tác phẩm thể hiện lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ đối với Bác Hồ, người đã dẫn dắt dân tộc ta đến độc lập và tự do. Bài thơ được sáng tác vào năm 1976, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc thắng lợi, đất nước thống nhất và lăng Bác mới được khánh thành. Nhà thơ đã có dịp ra thăm lăng Bác và đã viết nên những câu thơ tràn đầy cảm xúc.
Khổ 1 (cảm xúc khi nhân vật đến lăng Bác).
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa, đứng thẳng hàng.
Bồi hồi, xúc động khi được ra thăm lăng Bác: Câu thơ như lời giới thiệu, tự sự chân thành “Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác”. Tác giả xưng “con”: thể hiện sự gần gũi, thân thiết. Động từ “thăm”: cách nói giảm nói tránh, giảm bớt nỗi đau, mất mát
Hình ảnh hàng tre là hình ảnh ẩn dụ đa nghĩa: Với tính chất tượng trưng, hình ảnh hàng tre gợi lên những liên tưởng thân thuộc của hình ảnh làng quê, đất nước đã thành biểu tượng của dân tộc. Với tính chất biểu cảm, hình ảnh hàng tre thể hiện sự trung kiên, kiên cường, bất khuất của người lính và dân tộc trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Với tính chất miêu tả, hình ảnh hàng tre tạo nên một bức tranh đẹp, tươi mát, trong sáng, hài hòa với không gian lăng Bác.
Khổ 2 (cảm xúc khi cùng dòng người tiến vào lăng viếng Bác).
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân...
Nhà thơ so sánh Bác với mặt trời, thể hiện sự ngưỡng mộ, kính yêu và biết ơn Bác. Bác là nguồn sáng, nguồn nhiệt, nguồn sinh khí cho đất nước và dân tộc. Bác là người đã chiếu sáng con đường cách mạng, làm nóng lòng yêu nước, thổi bùng lửa đấu tranh của nhân dân. Bác là một mặt trời trong lăng rất đỏ, thể hiện sự nồng nàn, mãnh liệt, bất diệt của tình yêu quê hương, dân tộc.
Nhà thơ miêu tả dòng người đi trong thương nhớ, kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân, thể hiện sự thành kính, tôn trọng và tri ân của hàng triệu người dân đối với Bác. Dòng người và tràng hoa cũng là biểu tượng của sự sống, sự tươi mới, sự phát triển của đất nước sau chiến tranh. Bác là người đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho đất nước và dân tộc bước vào một kỷ nguyên mới.
Khổ 3 (cảm xúc diễn ra khi ở trong lăng).
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.
Câu thơ “Bác nằm trong giấc ngủ bình yên” thể hiện sự yên nghỉ của Bác sau những năm tháng vất vả, gian khổ. Câu thơ “Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền” gợi lên hình ảnh Bác như một vầng trăng sáng, soi sáng cho dân tộc, dịu dàng, hiền hậu, gần gũi với nhân dân.
Câu thơ “Vẫn biết trời xanh là mãi mãi” thể hiện sự tin tưởng, hy vọng vào tương lai tươi sáng của đất nước. Câu thơ “Mà sao nghe nhói ở trong tim” thể hiện sự đau đáu, thương nhớ Bác, người đã ra đi mãi mãi.
Khổ 4 (cảm xúc sau khi dời lăng).
Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này...
Câu thơ “Mai về miền Nam thương trào nước mắt” thể hiện sự tiếc nuối, luyến tiếc của tác giả khi phải chia xa Bác. Câu thơ “Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác” thể hiện sự mong ước, nguyện cầu của tác giả, muốn được ở bên Bác, ca ngợi Bác.
Câu thơ “Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây” thể hiện sự tri ân, tôn kính của tác giả, muốn dâng cho Bác những điều tốt đẹp nhất. Câu thơ “Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này” thể hiện sự trung thành, kiên cường của tác giả, muốn theo gương Bác, tiếp tục sự nghiệp của Bác.
Bài thơ thể hiện tình cảm kính yêu, biết ơn, trung thành của tác giả và nhân dân đối với Bác Hồ, người đã dành cả cuộc đời mình cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Bài thơ cũng thể hiện niềm tin, hy vọng vào tương lai tươi sáng của đất nước dưới ánh sáng của Bác. Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng ngôn ngữ thơ đơn giản, trong sáng, giàu cảm xúc, sâu lắng. Bài thơ cũng sử dụng nhiều hình ảnh đẹp, ẩn dụ, biểu cảm, miêu tả, tạo nên một bức tranh sống động, xúc động về lăng Bác.
