Đúng khi nói rằng văn học là tiếng nói độc đáo của nghệ sĩ, là sợi dây vô hình kết nối cảm xúc, tư tưởng từ nghệ sĩ đến độc giả. Trong "Tiếng nói của văn nghệ", Nguyễn Đình Thi đã thể hiện quan điểm này một cách thuyết phục và tinh tế.
Nguyễn Đình Thi (1924-2003), gốc Hà Nội, là một nhà thơ, nhà văn, nhà lý luận và phê bình văn học nổi tiếng. Tác phẩm "Tiếng nói của văn nghệ", được sáng tác năm 1948 và in trong tập "Mấy vấn đề văn học" (1956), là một minh chứng cho sự sâu sắc trong tư duy văn hóa của ông.
Ngay từ đầu tác phẩm, Nguyễn Đình Thi đã phân tích và làm rõ nội dung của văn nghệ. Ông nhấn mạnh rằng văn học là sự phản ánh thực tại khách quan, là tất cả những gì tồn tại xung quanh chúng ta, được lấy từ cuộc sống đa dạng và phong phú, chứ không phải là những điều xa vời, cao cả.
“Dưới bóng cây xanh, cỏ non mướt Những cánh hoa trắng điểm đầu cành Tựa như bức tranh tình yêu thiên nhiên”
Mùa xuân không chỉ là một hiện tượng tự nhiên, mà còn là bức tranh tuyệt vời mà Nguyễn Du đã khắc họa. Vẻ đẹp tươi non, mơn mởn của mùa xuân hiện ra qua từng dòng chữ của ông, đưa ta đến với một mùa xuân chân thực và kỳ diệu. Trái lại, cái chết thảm khốc của An-na Ca-rê-nhi-na trong tác phẩm cùng tên của Tôn-xtôi là nguồn cảm hứng đầy bi kịch, đằng sau đó là những suy tư sâu sắc của tác giả.
Thông qua những minh chứng này, ta nhận thấy rằng văn nghệ, khác với khoa học xã hội, không chỉ là quy luật và khía cạnh lý thuyết khách quan. Văn nghệ đi sâu vào tâm hồn con người, thay đổi suy nghĩ và cảm xúc ẩn sâu trong mỗi cá nhân.
Nguyễn Đình Thi không chỉ trình bày nội dung cốt lõi của văn nghệ mà còn nhấn mạnh sức mạnh và ý nghĩa của nó. Văn nghệ như một sợi dây kết nối, đưa con người vượt qua mọi rào cản của cuộc sống. Điển hình là những người tù chính trị, dù bị giam cầm về thể xác và tinh thần, vẫn giữ được tinh thần sống nhờ nghệ thuật, như tập thơ "Nhật ký trong tù" của Hồ Chí Minh, nơi ông gửi gắm tâm tư lạc quan giữa hoàn cảnh khắc nghiệt.
“Trong tù, không rượu cũng không hoa Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”
Trong những hoàn cảnh khó khăn đó, Tố Hữu đã sáng tác bài thơ "Khi con tu hú" với những cảm xúc đầy tha thiết, rực rỡ, thể hiện sự ngột ngạt và khát khao tự do.
Văn nghệ không chỉ là phương tiện để nghệ sĩ thể hiện tâm trạng và quan điểm về cuộc sống, mà còn là vũ khí sắc bén, cổ vũ tinh thần bất khuất. Tác phẩm của Nam Cao và Thạch Lam không chỉ là nguồn động viên tinh thần mà còn là động lực đấu tranh, thay đổi cuộc sống, hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn.
Văn nghệ gắn liền với lao động sản xuất và thiên nhiên. Đối với người lao động, văn nghệ mang đến ánh sáng hy vọng, lay động tình cảm và ghi lại những câu hát về tình yêu thương cuộc sống và thiên nhiên đất nước. Sức mạnh của văn nghệ hiện rõ qua những bài ca dao, tác phẩm của người nông dân, giúp phong phú thêm đời sống tinh thần và thắp sáng tâm hồn.
Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng và Nam Cao đều chia sẻ quan điểm về mối liên hệ chặt chẽ giữa nghệ thuật và cuộc sống. Nghệ thuật không tồn tại độc lập, mà mượn chất liệu từ cuộc sống để tạo nên giá trị sâu sắc. Nghệ thuật không chỉ làm đẹp cuộc sống mà còn gắn liền với tư tưởng con người, chờ đợi tâm hồn đủ sức để khai phá.
Nghệ thuật là hình thức diễn đạt tình cảm, từ niềm vui, nỗi buồn, sự giận dữ đến tuyệt vọng và hăng hái. Tất cả đều có thể được truyền đạt qua nghệ thuật, là ngọn lửa bừng cháy trong trái tim, sưởi ấm tâm hồn và giải phóng con người khỏi sự u tối vô hình. Nghệ thuật tạo nên sức sống mãnh liệt, làm phong phú thế giới tâm hồn, giúp con người yêu thương cuộc sống hơn.
Trong "Ý nghĩa của văn chương", có đoạn: “Văn chương mang đến cho ta những tình cảm ta chưa từng trải qua, rèn cho ta những tình cảm đã có…”, thể hiện rõ vai trò của nghệ thuật trong việc xây dựng đời sống tâm hồn xã hội.
"Tiếng nói của văn nghệ" đã trải qua hơn nửa thế kỷ và thế giới văn chương có nhiều thay đổi. Tuy nhiên, những quan điểm của Nguyễn Đình Thi không bao giờ lỗi thời, luôn tồn tại với thời gian. Điều này cho thấy rằng, qua mọi thời kỳ, văn nghệ vẫn giữ những đặc điểm chung nhất, và người nghệ sĩ cần hiểu rõ để sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật chân chính, mang giá trị cao, thể hiện tâm huyết và tầm nhìn của mình.
