Nguyễn Duy là một trong những nhà thơ của thế hệ quân đội trưởng thành trước thời kỳ chiến tranh chống Mỹ cứu nước. Thơ của ông được biết đến với sự giàu chất triết lý và sâu sắc, thể hiện những trăn trở, suy tư về nội tâm con người. Bài thơ "Ánh trăng" được viết vào năm 1978, ba năm sau khi cuộc chiến kết thúc. Trong bài thơ này, vầng trăng trở thành một biểu tượng đa chiều, thể hiện những tầm nhìn và suy tư sâu xa của tác giả về quá khứ và hiện tại.
Trong văn học, trăng thường được coi là biểu tượng của sự đẹp đẽ, của sự thuần khiết và tự nhiên. Trong thời kỳ kháng chiến, trăng là ánh sáng, là người bạn thân thiết của con người, là nguồn động viên và niềm hy vọng trong cuộc sống và cuộc chiến đấu. Vậy nên, vầng trăng xuất hiện trong nhiều tác phẩm như "Đồng chí", "Việt Bắc", "Hồ Chí Minh",... luôn kề cận với con người với tấm lòng thủy chung và bền bỉ.
Trong "Ánh trăng" của Nguyễn Duy, vầng trăng không chỉ là hình ảnh của thiên nhiên trong trạng thái tinh khôi và bình dị, mà còn là biểu tượng cho quá khứ đầy nghĩa tình. Trong tuổi thơ, khi sống gần gũi với thiên nhiên, vầng trăng là người bạn thân thiết của Nguyễn Duy, đồng hành với anh trong những kỷ niệm ngọt ngào. Khi tham gia vào cuộc kháng chiến, vầng trăng tiếp tục là người bạn đồng hành trên mỗi bước đường gian nan.
Tuy nhiên, sau chiến tranh, khi trở về thành phố hiện đại, con người thay đổi, cuộc sống thay đổi. Ánh sáng của thành phố và tiện ích hiện đại làm mờ đi vẻ đẹp của vầng trăng trong tâm hồn con người. Nguyễn Duy miêu tả sự thay đổi này bằng câu "Từ hồi về thành phố, quen ánh điện cửa gương, vầng trăng đi qua ngõ như người dưng qua đường". Cuộc sống hiện đại và tiện nghi khiến con người quên đi vẻ đẹp và giá trị của quá khứ.
Tuy nhiên, trong cuộc gặp gỡ tình cờ giữa Nguyễn Duy và vầng trăng, vẻ đẹp và giá trị của quá khứ được tái hiện. Nguyễn Duy nhận ra rằng, mặc dù con người có thể quên đi quá khứ, nhưng quá khứ không bao giờ quên con người. Vầng trăng vẫn là biểu tượng của tình nghĩa và thủy chung, luôn hiện diện để nhắc nhở con người về những giá trị truyền thống và những kỷ niệm đẹp đẽ.
Bài thơ "Ánh trăng" của Nguyễn Duy không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về tình cảm, nhân văn và giá trị của quá khứ. Những suy tư về quá khứ và hiện tại trong bài thơ này có thể gợi nhớ và củng cố những giá trị văn hóa và đạo đức trong xã hội.
