Nguyễn Trãi, một danh nhân văn hóa của dân tộc, để lại cho thế giới nhiều tác phẩm có giá trị lớn. Nếu "Bình Ngô đại cáo" mang đầy nhiệt huyết và lòng tự tôn dân tộc, thì bài thơ "Cảnh ngày hè" lại là một bức tranh về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi.
Bài thơ mở đầu bằng sáu câu miêu tả cảnh ngày hè một cách sinh động:
"Rồi hóng mát thuở ngày trường Hòe lục đùn đùn tán rợp giương Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ Hồng liên trì đã tiễn mùi hương Lao xao chợ cá làng Ngư phủ Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương"
Nguyễn Trãi vẽ nên cảnh ngày hè rực rỡ với màu sắc phong phú: màu xanh của cây hòe, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, và ánh nắng chiều lung linh. Tất cả kết hợp lại tạo nên bức tranh mùa hè đặc trưng. Tác giả không chỉ cảm nhận bằng thị giác, mà còn bằng thính giác và khứu giác, thể hiện tâm hồn một người nghệ sĩ. Ông nghe thấy âm thanh sôi động của làng chài và tiếng ve dọc theo con đường làm lên một bức tranh hết sức sống động. Mặc dù là cuối ngày, khi mặt trời lặn, nhưng cảnh vật vẫn tràn đầy sức sống, cho thấy nét thanh thản và phấn khích của tác giả. Trong sáu câu thơ này, tác giả không bám sát vào quy luật văn học phong kiến, mà miêu tả cảnh ngày hè với những sự vật gần gũi với cuộc sống hàng ngày.
Hai câu cuối thể hiện tâm tư và suy nghĩ của Nguyễn Trãi:
"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng Dân giàu đủ khắp đòi phương"
Tuy là thưởng thức cảnh ngày hè trong một ngày nhàn rỗi, nhưng tác giả vẫn luôn lo lắng và quan tâm đến cuộc sống của nhân dân. Ông ước mong có cây đàn của vua Ngu Thuấn để mang lại hạnh phúc và giàu có cho dân chúng và đất nước.
Bài thơ "Cảnh ngày hè" viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, nhưng không tuân theo bố cục quen thuộc của nó. Điều này tạo nên bản sắc riêng của một nhà thơ xuất sắc của dân tộc Việt Nam. Bài thơ cũng kết hợp hình ảnh hoa lựu, nhưng khác biệt so với Nguyễn Du, thể hiện rõ tính cá nhân và nhiệt huyết của Nguyễn Trãi. Bằng cách này, Nguyễn Trãi làm nổi bật tài năng thơ văn của mình.
Bài thơ "Cảnh ngày hè" không chỉ xuất sắc về nội dung mà còn về nghệ thuật. Nó thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi, người yêu thiên nhiên và quê hương đất nước, luôn lo lắng cho nhân dân và đất nước. Tư tưởng của ông trở thành bài học dành cho thế hệ sau về lòng yêu nước và ước mong cống hiến cho đất nước.
