Văn học trung đại Việt Nam là một phần không thể thiếu trong lịch sử văn hóa của dân tộc, là kho tàng của những trải nghiệm, cảm xúc của những thế hệ đi trước được lưu truyền qua thời gian. Trong số những tác phẩm tiêu biểu, "Hoàng Lê Nhất Thống Chí" của Ngô Gia Văn Phái nổi bật với sự diễn tả chân thực về cuộc chiến tranh quyền lực trong thời kỳ trung cổ.
Trong đoạn "Kiêu Binh Nổi Loạn", tác giả khắc họa một cảnh tượng u ám về sự thối nát, suy tàn của phủ chúa Trịnh, nơi mà lòng tham và quyền lực khiến cha, con, anh, em cùng nhau đấu đá, cấu xé, thậm chí là phế truất con trưởng lập con thứ để tranh giành vị thế. Những mưu mô, tham lam, và sự lật đổ của quyền lực đã đẩy đất nước vào cảnh lầm than, loạn lạc, khiến con dân phải chịu cảnh khổ cực, rối ren.
Thể hiện thông qua việc miêu tả chi tiết cuộc đấu tranh, tác giả cho thấy sức mạnh và lòng căm thù của binh lính, họ cùng nhau nổi loạn để trả thù, rửa hận, và diệt trừ kẻ địch. Qua việc sử dụng ngôn từ sinh động, ta cảm nhận được sự căm ghét, hậm hực, và mục đích rõ ràng của họ.
Nhưng không chỉ là cuộc nổi loạn của kiêu binh, mà còn là sự can thiệp của quý tộc và thân tộc trong phủ, nhằm mục đích vơ lợi, thể hiện sự bàng quan, hớt công, và sự bất lực của chúa Trịnh trước cuộc chiến tranh nội bộ.
Từ việc diễn tả chân thực, đời sống tâm lý của các nhân vật, ta nhận thấy sự đổ vỡ của chế độ và sức mạnh của đám đông trong cuộc chiến tranh này. Trịnh Tông, nguyên tưởng là chúa trị, thật ra chỉ là một con rối trong tay của kiêu binh, và sự mỉa mai của tác giả dành cho những kẻ mưu quyền đoạt lợi không thể đạt được mục đích vì chính quyền đã thối nát.
Tổng cộng, "Hoàng Lê Nhất Thống Chí" không chỉ là một tác phẩm văn học trung đại đầy chân thực, sinh động, mà còn là một bức tranh sâu sắc về sự suy tàn của một triều đại và hy vọng cho một tương lai tốt đẹp hơn
