"Đêm hội Long Trì" là một tiểu thuyết lịch sử của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, sáng tác vào năm 1942. Truyện tập trung vào bối cảnh lịch sử mới lạ: triều đại của chúa Trịnh Sâm, Tĩnh Đô Vương, phản ánh hiện thực xã hội Việt Nam trong thời kỳ suy thoái và phân rã của triều đại phong kiến, đồng thời khai thác các mâu thuẫn, xung đột lịch sử để tạo nên cái nhìn sâu sắc về từng nhân vật.
"Đêm hội Long Trì" lấy bối cảnh vào thời Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm, trị vì từ năm 1767 đến 1782. Trịnh Sâm là vị chúa thứ tám của dòng họ Trịnh cầm quyền ở miền Bắc Đại Việt, nổi tiếng là vị chúa tàn bạo nhất trong lịch sử Việt Nam. Ban đầu, ông là người thông minh và quyết đoán trong việc trị vì, nhưng sau năm 1775, Trịnh Sâm ngày càng sa vào tửu sắc và ăn chơi sa đọa, khiến chính trị suy bại và cuộc sống của nhân dân trở nên cơ cực, lầm than.
Tiểu thuyết "Đêm hội Long Trì" thành công trong việc tái hiện một thời kỳ lịch sử điển hình cho sự suy thoái và phân rã của triều đại, khi chúa Trịnh Sâm tài giỏi nhưng háo sắc, bị Tuyên Phi Đặng Thị Huệ, một người phụ nữ đẹp và mưu mô, thao túng quyền lực, khiến đời sống nhân dân gặp muôn vàn khó khăn.
Có thể nói, "Đêm hội Long Trì" đã xuất sắc hoàn thành sứ mệnh của một cuốn tiểu thuyết lịch sử nhờ vào ngòi bút tài tình của Nguyễn Huy Tưởng. Truyện phản ánh chân thực cái ác qua nhân vật “Cậu Trời” Đặng Lân và người đàn bà nhiều thủ đoạn Tuyên Phi Đặng Thị Huệ. Đồng thời, tác phẩm cũng bộc lộ những giá trị thiện hiếm hoi qua sự trượng nghĩa của nhân vật Nguyễn Mại. Cuối cùng, tiểu thuyết khép lại với cái kết “thiện thắng ác”, một kết thúc “có hậu” theo cảm quan văn học dân gian.
