Phong tục đề thơ đã trở thành một nét văn hóa phổ biến ở Trung Quốc cổ đại, đặc biệt phát triển rực rỡ vào thời nhà Đường. Những du khách khi tham quan thiên nhiên, ngắm cảnh đền đài hoặc chiêm ngưỡng các hang động đẹp thường không quên viết những bài thơ để lưu lại cảm xúc và trải nghiệm của mình. Chẳng hạn, truyền thuyết về bài thơ “Hoàng Hạc Lâu” của Thôi Hiệu, được viết tại lầu Hoàng Hạc, đã gợi nhiều cảm hứng cho thi nhân Lý Bạch. Hay bài thơ “Đề Đô thánh nam trang” của Thôi Hộ, ghi lại cảm xúc về một trang văn không còn bóng dáng của người đẹp. Ở Việt Nam, phong tục này cũng được ưa chuộng, nhiều thi nhân đã để lại những bài thơ tại các hang động tuyệt đẹp.
Hồ Xuân Hương, một nữ sĩ phóng khoáng và thích du ngoạn, thường xuyên viết thơ, điều này rất hiếm trong xã hội phong kiến khi phụ nữ ít được tự do bày tỏ cảm xúc. Những bài thơ của bà thường được viết theo cảm xúc và suy nghĩ về địa điểm cụ thể.
Sầm Nghi Đống là một tùy tướng Trung Quốc từ đất Diễn Châu, nổi tiếng trong cuộc xâm lược Việt Nam năm 1789 dưới thời Tôn Sĩ Nghị. Ông được giao nhiệm vụ bảo vệ đồn Khương Thượng tại Đống Đa. Trong trận chiến với quân Tây Sơn, ông không thể chống cự và phải tự vẫn. Để duy trì quan hệ hữu nghị giữa hai nước, Quang Trung cho người Hoa xây dựng miếu thờ Sầm Nghi Đống ở phía sau phố Hàng Buồm ngày nay. Tuy nhiên, theo sách “Hợp tuyển thơ văn Việt Nam cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX”, có khác biệt: Đống được giao trấn thủ Ngọc Hồi, đồn Ngọc Hồi bị thất thủ, và Đống đã tự vẫn. Sau này, một đền thờ được xây dựng trên gò Láng Ngọc Hồi.
Một lần đi qua, Hồ Xuân Hương đã sáng tác bài thơ này. Trong phần mở đầu, bà thể hiện sự thiếu trân trọng đối với ngôi đền:
Ghé mát trong ngang thấy bảng treo
Kìa đền thái thú đứng cheo leo
Ai được xây đền, dù là kẻ thù, đều được coi như thần thánh. Mọi người đến đây cầu nguyện và thắp hương, nhưng Hồ Xuân Hương chỉ nghiêng đầu nhìn qua. Hành động này, theo từ điển Tiếng Việt, đơn thuần chỉ là nhìn qua, không mang ý nghĩa kính trọng. Hành động nghiêng đầu nhìn qua, thay vì nhìn lên, thể hiện thái độ không tôn trọng đối với vị thần đã thất bại trong cuộc xâm lược. Đền Thái thú nằm trên ngọn đồi cao, không dễ để nhìn qua. Rõ ràng Hồ Xuân Hương cố tình lựa chọn cách nhìn coi thường vị Thái thú tại nơi tôn thờ này. Cụm từ “đứng cheo leo” mô tả độ cao không vững chắc, dễ bị sụp đổ. Từ “kìa” cũng mang ý nghĩa không tôn trọng, bởi nó đi kèm với cử chỉ chỉ trỏ, trong khi đối với những nơi linh thiêng, người viếng thăm không được phép nói lớn hoặc chỉ trỏ như với vật thể. Bằng hai câu thơ đó, Hồ Xuân Hương đã loại bỏ hết sự thần thánh và tôn kính của ngôi đền.
Hồ Xuân Hương không chỉ nhìn qua mà còn tự so sánh mình với người được thờ:
Ví đây đổi phận làm trai được
Sự nghiệp anh hùng há bấy nhiêu
Ý tưởng thay đổi số phận để trở thành nam giới thể hiện sự nhạy cảm và khát khao thay đổi của phụ nữ trong xã hội phong kiến, điều này đã được in sâu vào tâm hồn của nhà thơ. Hơn nữa, điều này cũng phản ánh nhu cầu thay đổi số phận, không chịu dừng lại của bà. Cách bà gọi mình là “đây để đổi lại với Sầm Nghi Đống” cho thấy, ngay khi bà chưa thực sự thay đổi số phận, bà đã khinh thường vị nam nhân Sầm Nghi Đống. Câu kết thúc có thể khiến ta nghĩ rằng Hồ Xuân Hương tự tin mình có thể vượt trội hơn nhiều so với thành tựu của Sầm. Nhưng thực tế, đó chỉ là một lời trêu chọc: “Thành tựu của ngươi thì còn quá ít, chẳng đáng bao nhiêu với một người đàn ông đích thực!
