Bài thơ "Thu ẩm" của Nguyễn Khuyến đưa chúng ta vào một không gian thu dường như hoàn toàn mới mẻ. Mùa thu, trong tác phẩm này, không chỉ là thời gian của lá vàng rơi, mà còn là thời điểm tâm hồn nhà thơ dâng trào, dưới cơn say nồng của rượu.
Cảnh vật quen thuộc vẫn hiện diện, nhưng từ góc nhìn của một ông già, không còn là một nhà thơ ôm cần mà là một kẻ say sưa trong bóng đêm thu. "Ba gian nhà cỏ thấp le te" - dòng thơ mở đầu đã làm thay đổi cảm nhận về một ngôi nhà quen thuộc, biến nó thành một bức tranh buồn bã và lụp xụp. Còn "ngõ tối đêm sâu, đóm lập loè" như là biểu tượng cho sự phân biệt giữa ánh sáng và bóng tối, giữa tỉnh mộng và sự mê man.
Nhưng bức tranh thu trong "Thu ẩm" không chỉ dừng lại ở đó. Nguyễn Khuyến đã sử dụng từ ngữ và hình ảnh để tạo ra một không gian u ám và huyền bí. "Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt", "làn ao lóng lánh bóng trăng loe" - những hình ảnh này không chỉ là một mô tả đơn thuần, mà còn là biểu hiện của trạng thái tinh thần của nhà thơ, nơi mà cảm xúc và ý nghĩa tiềm tàng trong tâm trí bắt đầu hiện hữu.
Tâm trạng của nhà thơ không thể phủ nhận. "Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt, mắt lão không vầy cũng đỏ hoe" - câu thơ này không chỉ là một câu hỏi về nguyên nhân của những biến đổi trong cảnh vật, mà còn là một thể hiện sâu sắc về tâm trạng hoang mang, bất an của nhà thơ trước tình hình đất nước.
Có lẽ, điều đặc biệt ở "Thu ẩm" chính là cách mà Nguyễn Khuyến đã kết hợp giữa âm thanh và từ ngữ để tạo ra một bức tranh tinh tế và sâu sắc về một mùa thu đầy biến động. Có lúc, như là đang nghe những tiếng loè loẹt của đóm, cảnh vật cũng như say mê dưới ánh trăng lóng lánh, tạo nên một không gian thu kỳ bí và sâu lắng trong lòng độc giả.
