Trong suốt sự nghiệp của mình, thi nhân Nguyễn Khuyến đã sáng tác nhiều tác phẩm để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả từ xưa đến nay. Những tác phẩm ấy bao gồm “Bạn đến chơi nhà”, “Tiến sĩ giấy”, và một tác phẩm đặc biệt không kém là “Hỏi thăm quan Tuần bị cướp”.
Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ nổi bật của văn học Việt Nam thời kỳ Trung đại. Ông là một người tài năng, yêu nước thương dân. Sinh ra và gắn bó cuộc đời với quê hương, những bài thơ của ông thường viết về cảnh làng quê Việt Nam. Thơ nôm của Nguyễn Khuyến luôn giàu cảm xúc với thiên nhiên, con người và quê hương. Ông và quan Tuần vốn là bạn tri kỷ từ lâu. Dù quan Tuần lớn hơn Nguyễn Khuyến gần chục tuổi, tình bạn giữa họ không hề bị ảnh hưởng. Bài thơ “Hỏi thăm quan Tuần mất cướp” được tác giả sáng tác dựa trên bức thư hỏi thăm sau khi nghe tin nhà của bạn mình bị cướp. Bài thơ không chỉ là lời hỏi thăm, động viên mà còn thể hiện vẻ đẹp đáng trân trọng của tình bạn.
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, tác giả đã hỏi người bạn về sự việc đáng sợ mà ngày hôm đó ông phải trải qua: “Tôi nghe kẻ cướp nó lèn ông,/ Nó lại lôi ông ra giữa đồng.” Sau đó là lời an ủi: “Lấy của đánh người quân tệ nhỉ!” Đó vừa là câu cảm thán về sự tàn ác, vô lương tâm của bọn cướp, vừa là lời an ủi giúp bạn mình cảm thấy nhẹ nhõm hơn. Những câu hỏi thăm của Nguyễn Khuyến đầy xót xa, thương cảm cho người bạn. Quan Tuần tuổi tác đã cao, người lại gầy yếu, những hành động bạo lực của bọn cướp càng làm ảnh hưởng đến sức khỏe của vị quan già. Khi xưa, ông luôn được bảo vệ an toàn, không bao giờ bị tổn hại, vậy mà giờ đây lại bị bọn cướp lôi ra ngoài đồng để đánh. Vì thế, mọi người đều lo lắng, quan tâm đến tình hình sức khỏe của ông. Nguyễn Khuyến cũng khuyên bạn mình không nên tranh luận với bọn cướp, cứ đưa vật chất cho chúng để được yên thân.
Đáp lại lời hỏi thăm của Nguyễn Khuyến, quan Tuần gửi lại một bức thư cảm ơn tấm lòng của người bạn. Ông bày tỏ lòng biết ơn và giãi bày những suy nghĩ, cảm xúc khi phải trải qua sự việc đáng sợ ấy. Ông thở dài trước hiện thực xã hội đang dần mất đi những giá trị đạo đức, ngày càng trở nên loạn lạc, suy đồi. Độc giả cảm thấy kính nể tình bạn khăng khít giữa hai người. Tuy không thể cùng nhau trải qua mọi sự việc trong cuộc sống, họ luôn sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ với nhau từ những chuyện nhỏ nhặt đến những vấn đề lớn lao. Đó chính là điều quý giá nhất trong tình bạn.
Bài thơ “Hỏi thăm quan Tuần mất cướp” sử dụng những biện pháp nghệ thuật quen thuộc cùng với giọng điệu trìu mến, thân thiết như lời tâm sự, tạo nên ấn tượng sâu sắc cho độc giả. Nội dung bài thơ ca ngợi sự chân thành, mộc mạc và gắn kết trong tình bạn đẹp của hai vị danh thần.
Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến đã tạo nên những áng thơ bất hủ cho kho tàng văn học Việt Nam, đặc biệt là nền thơ ca Trung đại. Ông sẽ mãi tỏa sáng trên bầu trời văn học với những tác phẩm in sâu trong lòng độc giả mọi thời đại.
