Khi nhắc đến Xuân Diệu, người ta sẽ liên tưởng đến một nhà thơ có khả năng quan sát sắc bén và tình cảm mãnh liệt. Trong những tác phẩm của ông, luôn hiện diện tình yêu cuộc sống và sự trân trọng đối với mọi khoảnh khắc của đời sống và vạn vật. "Thơ duyên" là một ví dụ điển hình cho điều này. Trong bài thơ này, sự tinh tế của thi sĩ trong việc tái hiện sự trôi chảy của thời gian và hồn thu, tình thu được thể hiện rõ nét.
"Thơ duyên" là một khúc hát sâu lắng, nhạy cảm với cuộc sống. Từ "duyên" có thể hiểu là sự hòa nhịp, giao cảm với thiên nhiên và con người. Như một người dễ bị xao động trước cái đẹp và đa cảm, Xuân Diệu tôn trọng sự chuyển động của thời gian, đặc biệt là sự chuyển giao giữa mùa hạ và mùa thu.
Bài thơ bắt đầu với hình ảnh nhẹ nhàng, trong sáng:
"Chiều mộng hòa thơ trên nhánh duyên, Cây me ríu rít cặp chim chuyền. Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá, Thu đến - nơi nơi động tiếng huyền."
Từng khổ thơ như một bức tranh tươi sáng và thơ mộng về mùa thu. Từ không gian yên bình của "chiều mộng" đến hình ảnh vui tươi của "cặp chim chuyền" ríu rít trên "cây me", tất cả đều làm nổi bật vẻ đẹp và sự sống động của mùa thu.
Khúc thơ tiếp theo tái hiện hình ảnh của một con đường nhỏ, với những cảm xúc riêng tư:
"Con đường nhỏ nhỏ gió xiêu xiêu, Lả lả cành hoang nắng trở chiều. Buổi ấy lòng ta nghe ý bạn Lần đầu rung động nỗi thương yêu."
Từ "đường nhỏ nhỏ" và "cành hoang" tạo ra một cảm giác dễ thương và ấm áp. Hình ảnh của cặp "ta" và "bạn" trên con đường nhỏ càng làm nổi bật sự rung động và tình yêu đầu đời.
Cuối cùng, bài thơ kết thúc với hình ảnh của một mùa thu đầy náo nhiệt:
"Mây biếc về đâu bay gấp gấp, Con cò trên ruộng cánh phân vân. Chim nghe trời rộng giang thêm cánh, Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần."
Từ hình ảnh của mây, con cò, và chim, đến cảm giác lạnh lẽo của hoa dưới tác động của sương, tất cả đều tạo ra một bức tranh rộn ràng và sống động về mùa thu.
Với sự tài tình của mình, Xuân Diệu đã khắc họa một cách tinh tế và sâu sắc về vẻ đẹp và cảm xúc của mùa thu, cũng như về những rung động đầu đời của tình yêu.
