1. Bố cục đoạn trích Kiêu binh nổi loạn:
-
Phần 1: Từ đầu đến “chùa Khán Sơn”: Cuộc trò chuyện giữa Thế tử Trịnh Tông với hạ nhân và quan thần.
-
Phần 2: Tiếp theo đến “kéo đến để khởi sự”: Kế sách của Vũ Bằng đạt được sự đồng tình và ủng hộ từ mọi người.
-
Phần 3: Tiếp đến “hồ Thủy Quân”: Tình thế bất lực, thảm hại, bi đát và cái chết của Quận Huy.
-
Phần 4: Phần còn lại: Sự thắng thế của Thế tử Tông.
2. Tóm tắt nội dung chính đoạn trích Kiêu binh nổi loạn:
2.1. Tóm tắt Kiêu binh nổi loạn:
Hoàng Lê Nhất, trong tác phẩm thống chí của mình, đã ghi lại thời kỳ lịch sử từ khi Trịnh Sâm lên ngôi chúa vào năm 1768 cho đến khi Nguyễn Ánh trở thành vua vào năm 1802.
2.2. Nội dung chính về cuộc nổi loạn của Kiêu binh:
Trong đoạn trích về cuộc nổi loạn của kiêu binh, ta thấy sự thảm họa của phủ chúa Trịnh. Cha, con, anh, em đang đấu tranh để giành quyền lực và việc phế con trưởng để lập con thứ hoàn toàn dựa vào lợi ích kỷ luật của phe đảng, không phải vì lợi ích của đất nước hay nhân dân. Tất cả sự nổi loạn và tàn bạo của đám kiêu binh, với sự "căm ghét", "hậm hực" và khinh bỉ cách làm của chúa Trịnh và quận Huy, chỉ muốn tiêu diệt để thể hiện sự hả giận, đều được mô tả cụ thể và sống động. Điều này thể hiện sức mạnh của đám đông, đủ để nổi sóng, đủ để đảo ngược tình thế.
2.3. Tác giả - Tác phẩm:
I. Tác giả văn bản "Kiêu binh nổi loạn"
Ngô Gia Văn Phái là một nhóm tác giả Việt Nam gồm 20 thành viên thuộc 9 thế hệ khác nhau, trong vòng hơn 200 năm, từ đầu thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20.
Quê quán: Họ đến từ dòng họ Ngô Thì, cư ngụ tại làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội).
Phong cách nghệ thuật:
- Thể hiện sự thiết tha, trong trẻo nhưng cũng sâu lắng.
- Đan xen với chút hài hước diễm đạm.
Tác phẩm chính: "Hoàng Lê nhất thống chí" là tác phẩm tiêu biểu nhất, cùng với "Đại Nam Quốc túy", "Hoàng Việt hưng long chí", ...
II. Tìm hiểu về tác phẩm "Kiêu binh nổi loạn"
Thể loại: Đây là một tiểu thuyết chương hồi.
Phương thức biểu đạt: Tác phẩm được kể từ góc độ ngôi thứ ba.
Tóm tắt: "Hoàng Lê Nhất thống chí" tường thuật về giai đoạn lịch sử từ khi Trịnh Sâm lên ngôi chúa (1768) đến khi Nguyễn Anh trở thành vua (1802). Đoạn trích "Kiêu binh nổi loạn" mô tả cuộc nổi loạn của kiêu binh, việc giết Quận Huy Hoàng Đình Bảo, sụp đổ của Trịnh Cán, và việc Trịnh Tông lên ngôi chúa.
Bố cục:
- Phần 1: Cuộc trò chuyện giữa Thế tử Trịnh Tông với hạ nhân và quan thần.
- Phần 2: Kế sách của Vũ Bằng được mọi người đồng tình, ủng hộ.
- Phần 3: Tình thế bất lực, thảm hại, bi đát và cái chết của Quận Huy.
- Phần 4: Sự thắng thế của thế tử Tông.
Giá trị nội dung: Tác phẩm sử dụng tư liệu cụ thể và tỉ mỉ, cung cấp thông tin về lai lịch và tính cách của các nhân vật, địa chỉ của các vụ việc, âm mưu của các phe phái, và tiến trình của sự kiện. Tất cả đều phản ánh tình cảnh khó khăn của xã hội tại thời điểm đó.
Giá trị nghệ thuật: Bằng bút pháp tả thực của lối chép sử biên niên, tác giả không giấu diếm nỗi buồn chế giễu và sự thương xót trước tình cảnh đất nước đang chìm trong hỗn loạn do chính quyền trung ương.
3. Phân tích đoạn trích:
"Kiêu binh nổi loạn" là một đoạn trích nổi bật trong tiểu thuyết chương hồi "Hoàng Lê nhất thống chí" do nhóm tác giả Ngô Gia Văn Phái sáng tác. Trích đoạn này thuộc hồi thứ hai của tác phẩm, xoay quanh việc kiêu binh gây nổi loạn, giết chết anh em nhà Quận Huy, phế truất Trịnh Cán và đưa Trịnh Tông lên ngôi chúa. Văn bản đã mô tả một cách sống động tình cảnh khủng hoảng xã hội lúc bấy giờ.
Bắt đầu đoạn trích, Trịnh Tông hỏi Dự Vũ về tình hình bên ngoài. Với thù oán với Quận Huy, Dự Vũ ủng hộ việc thay đổi tình thế, nói rằng "Nhà chúa bỏ con cả, lập con út, thiên hạ đều căm ghét, nhất là quân lính lại càng bất bình". Lời của Dự Vũ phản ánh toàn bộ tình hình trong cung điện cũng như xã hội. Trong triều đại phong kiến, ngai vàng thường được truyền thống cho con cả, cũng là đứa trưởng. Tuy nhiên, hành động "bỏ ngôi trưởng lập ngôi út" của chúa Trịnh đã gây phẫn nộ, đặc biệt khi bị thêm hành động đàn áp của Quận Huy. Cả Dự Vũ và Gia Thọ đều tư vấn cho thế tử rằng "Khi lòng dân đã bị làm đau, chỉ cần kích động nghĩa khí, họ sẽ đồng lòng tôn phù, thì việc lớn ắt sẽ thành công". Nghe theo lời hai người, Trịnh Trông cho Dự Vũ chuẩn bị thực phẩm rồi khích động tinh thần của đám kiêu binh. Hành động của Trịnh Tông, Dự Vũ và Gia Thọ chỉ là minh chứng rằng họ là những kẻ hèn nhát, "ném đá giấu tay", dùng tay người khác để thực hiện mục đích của mình.
Như dự đoán, những lời của Trịnh Tông đã tiếp xúc đúng vào tâm hồn và mong muốn của đám kiêu binh. Mọi người đều đồng lòng "Nay vương tử đã nói ra ý đó, thì việc này chẳng khó gì". Trước khi nổi loạn, quân lính họp bàn, Bằng Vũ đứng lên thúc đẩy. Bằng Vũ thuyết phục mọi người, và họ đều ủng hộ ý kiến của anh, "giao cho gã đánh trống trước để thúc giục ba quân". Lời của Bằng Vũ càng khiến tinh thần của đám kiêu binh bùng nổ hơn. Trong khi đó, Quận Huy có mắt như mù, biết tai họa đang đến nhưng không chuẩn bị cho nó. Người thân khuyên hắn nên dẫn tân chúa đi trốn, "rồi gọi quân bên ngoài vào bắt bọn gian" nhưng Quận Huy không nghe, cho rằng đó là tin đồn vô căn cứ. Sự thiếu chuẩn bị và mưu lược của Quận Huy dẫn đến kết cục thảm hại của ông sau đó.
Theo kế hoạch đã chuẩn bị trước, Bằng Vũ khởi đầu cuộc nổi loạn bằng ba tiếng gõ hồi chuông. Các binh sĩ, nghe thấy, bất ngờ nhảy lên, cùng với sự sôi nổi, họ xô đẩy nhau vào phủ. Khung cảnh trở nên hỗn loạn hơn bao giờ hết. Cửa nhanh chóng đóng lại, nhưng bên trong, đám người vẫn tiếp tục hò reo, gào thét mãnh liệt. Quận Huy sai Quận Châu ra kiểm soát tình hình. Châu bị ám ảnh bởi sự sợ hãi và cảm thấy phải tuân thủ. Đối mặt với lời đe dọa của đám người, Quân Châu bất lực mở cửa. Quận Huy, mặc dù sỡ hữu quân đội mạnh mẽ, nhưng trước sự quyết tâm của kẻ thù, anh ta trở nên do dự. Đúng như dự đoán, đám người xông vào tấn công mạnh mẽ, quật ngã mọi trở ngại. Để đánh bại quân lính, Quận Huy cố gắng bắn cung, nhưng dây cung bị đứt, súng không nổ. Quận Huy nhận ra mọi việc sẽ diễn ra nhưng đã không chuẩn bị tốt, coi thường kẻ địch và sự mạnh của đám đông. Quân lính có cơ hội sử dụng chiêu thức tấn công, kéo Quận Huy xuống và giết chết ngay tại chỗ. Họ cũng lấy gạch đập vỡ đầu Hoàng Lương và ném xuống hồ Thủy Quân. Từ đó có thể thấy sức mạnh kinh hoàng của đám đông.
Kết quả là, anh em Quận Huy thất bại, và Trịnh Tông lên ngôi chúa. Tuy nhiên, sau cuộc nổi loạn, đám kiêu binh vẫn tiếp tục thái độ ngang ngược, áp bức chúa cũ, trả thù đại thần một cách tàn nhẫn. Trịnh Tông cảm thấy bất lực, không thể kiểm soát tình hình, và buộc phải sai người lén đến tiêu diệt những người nổi loạn. Nhưng việc lùng người để giết vẫn tiếp diễn. Trịnh Tông lên làm chúa, đứng đầu thiên hạ, nhưng anh ta thiếu tài cán, không thể kiểm soát được tình hình, làm cho xã hội vẫn tiếp tục biến đổi, hỗn loạn không ngừng.
Như vậy, tác phẩm tái hiện một giai đoạn lịch sử đầy hỗn loạn thời Trịnh Sâm, thể hiện sức mạnh của đám đông. Đám đông có thể đưa một người lên cao nhưng cũng có thể phế truất họ bất cứ lúc nào. Đoạn trích còn truyền đạt bài học về sự đề phòng, cảnh giác trước nanh vuốt của kẻ thù. Bên cạnh nội dung, các yếu tố nghệ thuật cũng góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm. Tác giả đã linh hoạt vận dụng yếu tố tự sự kết hợp với miêu tả và lối kể hấp dẫn để câu chuyện hiện lên sinh động và cụ thể. Các sự kiện được kể theo trình tự hợp lí, rành mạch. Biện pháp so sánh và đối lập độc đáo. Tính cách và đặc điểm của nhân vật được khắc họa thông qua lời nói và hành động.
Đoạn trích "Kiêu binh nổi loạn" tiết lộ sự thối nát của phủ chúa và thái độ căm phẫn của đoàn kiêu binh đối với chúa Trịnh và Quận Huy. Mặc dù ngắn gọn, tác giả đã thành công trong việc phản ánh tình hình xã hội thời chúa Trịnh và truyền đạt những bài học quan trọng và ý nghĩa
