Xuân Diệu từng viết về tâm hồn như một sức mạnh toát ra tinh vi và huyền bí, luôn cảm nhận cuộc sống qua mọi giác quan của mình. Trong thơ của ông, cảm giác đó được thể hiện qua những hình ảnh đa dạng, từ cuộc sống hàng ngày cho đến những trải nghiệm lớn trong tình yêu và lòng người, thậm chí đến việc nghe nhạc. "Nguyệt cầm" là một trong những tác phẩm tinh tế nhất của ông, thể hiện sự giao thoa giữa các cảm giác.
Thơ lãng mạn của Việt Nam trong giai đoạn 1930-1945 chịu ảnh hưởng lớn từ thơ tượng trưng Pháp, trong đó "thế giới thống nhất trong tình âm u, huyền bí" hay "hương sắc và âm thanh tương ứng với nhau" đóng vai trò quan trọng. Trên cơ sở này, thơ của Xuân Diệu tái hiện sự chuyển đổi giữa âm thanh, màu sắc và hương vị một cách tinh tế, tạo ra các kênh giao thoa cảm giác. "Nguyệt cầm" là một ví dụ điển hình cho sự giao thoa này.
Bài thơ lan tỏa một không khí lạnh lẽo, đậm chất tâm trạng, bắt đầu từ những câu thơ đầu:
"Trăng nhập vào dây cung nguyệt lạnh Trăng thương, trăng nhớ, hỡi trăng ngần Đàn buồn, đàn lặng, ôi đàn chậm Mỗi giọt rơi tàn như lệ ngân ..."
Trong đó, hình ảnh của trăng như một linh hồn nhạy cảm, bơ vơ, nhập vào "dây cung nguyệt lạnh" làm tăng thêm cảm giác lạnh lẽo. Tuy nhiên, câu thơ không chỉ đơn giản là mô tả cảm giác, mà còn gợi lên câu hỏi "tại sao lại gọi là đàn nguyệt?".
Xuân Diệu sử dụng thủ pháp xáo trộn hình ảnh, biến cái thực thành cái ảo và ngược lại. "Dây đàn" ở đây chính là biểu hiện của ánh trăng, trong khi trăng hoá thân thành dây đàn. Với cách này, ông tạo ra hai cách hiểu song song: trăng là một cây đàn, và đàn cũng là một vầng trăng. Câu thơ đạt đến mức độ kỳ diệu, diễn tả sự giao thoa giữa thực và ảo.
Hình ảnh của tiếng đàn trong bài thơ không chỉ là một nỗi buồn mà còn là sự biểu hiện của những cảm xúc sâu sắc, được nhà thơ diễn tả qua các biến đổi về âm sắc và cảm xúc:
"Trăng thương, trăng nhổ, hỡi trăng ngần Đàn buồn, đàn lặng, ôi đàn chậm"
Tiếng đàn buồn như kể lên những nỗi đau, những thăng trầm của cuộc đời, trong đó có cảm giác cô đơn và chịu đựng.
