Nhà văn Nguyễn Tuân đã từng nhận xét rằng: "Tú Xương không chỉ là một nhà thơ, mà còn là một tinh hoa văn học với những cống hiến đặc biệt trong việc phát triển tiếng nói văn chương của dân tộc Việt Nam." Mặc dù ông rời bỏ chúng ta khi còn rất trẻ, nhưng Trần Tế Xương đã để lại một di sản văn học phong phú cho thi ca và văn học của quê hương. Một trong những tác phẩm thể hiện rõ phong cách sáng tạo của ông là bài thơ "Giễu người thi đỗ", một tác phẩm phản ánh thực trạng của các nhà tri thức xã hội Việt Nam vào thời điểm đó.
Trần Tế Xương được biết đến là một trong những nhà thơ trào phúng nổi tiếng của Việt Nam. Dù cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố đắng cay, nhưng kế thừa văn học của ông là một tài sản đặc biệt, với sự hài hước, thậm chí chút kiêu căng. Những tâm sự của ông thể hiện trong các tác phẩm là tiếng lòng của một con người đang chấp nhận số phận, sống trong một xã hội mà thị dân bị chi phối sâu sắc bởi chế độ thực dân nửa phong kiến.
"Một đàn thằng hỏng đứng mà trông, Nó đỗ khoa này có sướng không!"
Hai câu thơ đầu tiên mô tả cảnh thi cử xưa, với hình ảnh của một nền giáo dục đang suy tàn và cảnh nghèo đói của dân chúng trong bối cảnh quốc gia. Trong hai câu thơ này, tác giả gọi các sĩ tử là "một đàn thằng hỏng", với lời lẽ thô tục và mỉa mai, chứa đựng yếu tố như sự giễu cợt, mỉa mai và châm biếm, nhằm chỉ trích các vấn đề tiêu cực và lỗi thời trong xã hội. Điều này là đặc điểm nổi bật của thơ trào phúng xưa. Tác giả đánh giá các sĩ tử, dù họ đỗ hay không, với thái độ mỉa mai và chỉ trích. Ngay cả khi họ đỗ cử, vẫn bị coi là đáng cười. Các sĩ tử đi thi đều là những người tài năng, thông minh, luôn tỏ ra ung dung và chín chắn, không sợ khó khăn.
Tuy nhiên, trong bài thơ này, tác giả lại mỉa mai hơn là khen ngợi. Dấu chấm than ở cuối dòng thơ "Nó đỗ khoa này có sướng không!" như một câu hỏi nhưng lại mang thái độ bối rối. Việc đỗ cử là một ước mơ mà mỗi sĩ tử mong muốn, nhưng tác giả lại đặt câu hỏi "có sướng không?" Điều này thể hiện rằng việc thi cử là một cuộc chiến đầy khốc liệt. Hình ảnh này phản ánh một xã hội phức tạp và hỗn độn, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ chế độ thực dân Pháp. Sự miêu tả chân thực, trần trụi của hình ảnh và ngôn từ không chỉ mang tính châm biếm mà còn tạo ra những tiếng cười hài hước, trong đó chứa đựng nỗi đau, cay đắng và xót xa cho những người phải sống trong hoàn cảnh khó khăn. Nếu hai câu thơ đầu tiên chỉ trích các sĩ tử, thì hai câu thơ cuối cùng lại chỉ trích thêm cả bọn thực dân. Điều này là đặc điểm nổi bật của thơ trào phúng, là tiếng nói phản kháng chống lại những thực thể lạc hậu, tiêu cực và kẻ thù.
"Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt, Dưới sân ông cử… ngỏng đầu rồng."
Một nhân vật xuất hiện trong một tình huống nhưng nhà thơ nhận diện nhân vật đó bằng hai cách diễn đạt khác nhau: "bà đầm" và "ông cử". Từ "bà đầm" mang tính kính trọng, thể hiện sự tôn trọng đối với người đi trước, nhưng sau đó lại là từ thô tục với hình ảnh khinh thường. Hai từ này tưởng chừng trái ngược nhau, nhưng đều mô tả những nhân vật đáng chế giễu và mỉa mai. Tác giả sắp xếp bà đầm ở trên ghế ở câu thơ trước; ông cử dưới sân ở câu thơ sau. Sự khác biệt này phản ánh hai giọng điệu khác nhau của tiếng cười trào phúng. Vẻ ngoài thì trang trọng nhưng thực tế thì khiếm nhã, mỉa mai.
