Tiểu sử nhà văn Nguyễn Văn Huyên
Ngày sinh: 16 tháng 11 năm 1905
Ngày mất: 19 tháng 10 năm 1975
Quê quán: xã Kim Chung, huyện Đan Phượng (cũ), phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay thuộc huyện Hoài Đức, Thành phố Hà Nội)
Gia đình: Nguyễn Văn Huyên sinh ra trong một gia đình có nền tảng học vấn. Cha ông là cụ Nguyễn Văn Vượng, một công chức làm việc cho chính quyền thuộc địa Pháp, nhưng cụ mất sớm khi ông mới 8 tuổi. Mẹ ông, cụ Phạm Thị Tí, làm nội trợ. Chị gái ông là bà Nguyễn Thị Mão, một nữ giáo viên đầu tiên của Việt Nam và vợ của Khâm sai Bắc bộ Phan Kế Toại. Bà Mão đã hỗ trợ ông và em trai Nguyễn Văn Hưởng đi học tại Pháp.
Ông kết hôn với bà Vi Kim Ngọc, con gái của Tổng đốc Thái Bình Vi Văn Định, và có bốn người con:
- Nguyễn Kim Nữ Hạnh (1937-2010): Kỹ sư thông tin của Tổng cục Đường sắt và tác giả cuốn hồi ký "Tiếp bước chân cha".
- Nguyễn Kim Bích Hà: Phó giáo sư, Tiến sĩ hóa học, Hiệu trưởng Trường dân lập Nguyễn Văn Huyên.
- Nguyễn Kim Nữ Hiếu: Đại tá, Phó giáo sư, Tiến sĩ y khoa, Thầy thuốc nhân dân, nguyên Phó giám đốc Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, vợ của GS. TS Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân Dũng.
- Nguyễn Văn Huy: Giáo sư, Tiến sĩ, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.
Cuộc đời: Năm 18 tuổi, ông và em trai Nguyễn Văn Hưởng được gửi sang Pháp du học. Ông tốt nghiệp Cử nhân Văn khoa năm 1929 và Cử nhân Luật năm 1931 tại Đại học Sorbonne. Trong thời gian nghiên cứu Tiến sĩ ở Pháp, ông dạy học tại Trường Ngôn ngữ Đông phương và bảo vệ thành công luận án tiến sĩ văn khoa năm 1934. Năm 1935, ông trở về Việt Nam, từ chối làm quan và dạy học tại Trường Bưởi. Ông kết hôn với bà Vi Kim Ngọc năm 1936 và tham gia Hội truyền bá chữ quốc ngữ, làm việc tại Trường Viễn Đông Bác cổ và Hội đồng nghiên cứu khoa học Đông Dương.
Ông Nguyễn Văn Huyên có vai trò quan trọng trong cuộc Cách mạng tháng Tám, là một trong những trí thức yêu cầu vua Bảo Đại thoái vị. Sau Cách mạng tháng Tám, ông được bổ nhiệm Tổng Giám đốc Đại học vụ và sau đó là Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục từ năm 1946 đến khi mất năm 1975. Ông cũng là đại biểu Quốc hội Việt Nam từ khóa II đến khóa V và ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Năm 1960, ông được Hồ Chí Minh khuyên không vào Đảng để tiếp tục có lợi cho cách mạng.
Sự nghiệp văn học của nhà văn Nguyễn Văn Huyên
Công trình nghiên cứu:
Nguyễn Văn Huyên đã để lại nhiều công trình và bài nghiên cứu về văn hóa và giáo dục, nổi bật là:
- "Sự thờ phụng thần thánh ở nước Nam" (1944)
- "Văn minh nước Nam" (1944)
- "Toàn tập Nguyễn Văn Huyên" (2000)
- "Những bài nói và viết về giáo dục" (1990)
- "Những kinh nghiệm tiên tiến của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa ở Cộng Hòa Dân Chủ Đức" (1962) (cùng Nguyễn Sỹ Tỳ)
- "Vấn đề cải cách giáo dục ở Liên Xô" (1962) (cùng Nguyễn Sỹ Tỳ)
Tặng thưởng và tôn vinh:
Ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 2 năm 2000 về khoa học xã hội và nhân văn, cùng với Huân chương Độc lập hạng nhất. Tên ông được đặt cho một con phố tại Hà Nội và nhiều trường học, bao gồm Trường THCS ở huyện Hoài Đức và Trường THPT ở Tuyên Quang. Gia đình ông cũng thành lập Trường Nguyễn Văn Huyên ở quận Đống Đa, Hà Nội, do con gái ông là PGS. TS. Nguyễn Bích Hà làm hiệu trưởng.
