Nếu sông Đà trong "Người lái đò sông Đà" của Nguyễn Tuân được biểu hiện qua vẻ đẹp hung bạo, hùng vĩ, thì sông Hương trong "Ai đã đặt tên cho dòng sông" của Hoàng Phủ Ngọc lại mang một vẻ đẹp trữ tình, dịu dàng. Trước khi nhập cuộc với thành phố Huế, sông Hương đã trải qua một hành trình đầy gian khổ và thử thách, trong cái nhìn tinh tế và lãng mạn của tác giả. Khi đến với thành phố Huế, sông Hương thực sự là chính mình và để lại nhiều dấu ấn riêng biệt cho cố đô.
Hoàng Phủ Ngọc Tường, một nhà văn nổi tiếng với công việc khảo cứu văn hóa Huế, đã tạo ra những tác phẩm độc đáo và ấn tượng, góp phần làm phong phú thêm văn hóa Việt Nam. "Ai đã đặt tên cho dòng sông" là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của ông, được xuất bản lần đầu vào năm 1986.
Khi chảy vào thành phố Huế, sông Hương như thấy được chính mình khi gặp lại thành phố quen thuộc, nơi mà nó thấy hạnh phúc giữa những cánh đồng xanh bát ngát của vùng ngoại ô Kim Long. Dòng sông "uốn mình một cách yên bình theo hướng Tây Nam - Đông Bắc", "duyên dáng uốn khúc qua Cồn Hến khiến cho sông Hương trở nên mềm mại" như một lời đáp đầy ý nghĩa cho tình yêu. Sông Hương, duy nhất thuộc về thành phố này, là nguồn tự hào của Huế và của những người dân ở đây, bởi nó mang một nét đặc trưng không dòng sông nào có được. Sông Hương đánh thức tinh thần dân tộc, với "những ánh đèn thuyền chài soi sáng trong sương đêm, như những bản nhạc cổ xưa". Sông Hương yên bình bởi nơi đây còn chứa đựng hình ảnh của cuộc sống hàng ngày. Sông Hương trôi đi "chậm, thực chậm" như muốn ở lại thành phố yêu quý này để lại một mảng hồ tĩnh lặng. Trong lòng thành phố Huế, nó mang theo "điệu slow của tình yêu dành riêng cho Huế", nó "ngập ngừng như muốn ở lại mãi".
Không chỉ như một điệu "slow" của tình yêu, sông Hương còn được nhà văn tìm hiểu một cách sâu sắc và thú vị. Sông Hương và các chi lưu của nó đã làm nên phần cổ kính của cố đô, với những con đường nhỏ mang nước từ sông Hương "rải rác khắp phố thị với những hàng cây thịnh vượng". Sông Hương như một nghệ sĩ nữ đánh đàn vào đêm khuya, khiến cho nhà văn nhớ đến việc ngồi trên thuyền, nghe tiếng ca Huế trên dòng sông lung linh dưới ánh trăng, vì nhà văn đã thất vọng khi nghe nhạc Huế vào ban ngày. Sông Hương khi chảy vào thành phố, làm cho Huế trở nên đẹp đẽ, êm đềm vì nó là dòng sông của âm nhạc, của thơ ca, của lịch sử và nó chắn chắn liên kết với vẻ đẹp của những người dân Huế.
Sông Hương quay về với Huế như một cô gái đã đi qua nửa cuộc đời và tìm được tình yêu thực sự của mình, nên nó mang một chút e thẹn và kín đáo của người con gái đang yêu. Dưới bút pháp tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau, mang vẻ đẹp của toàn bộ thành phố, rất thơ mộng và trữ tình.
Qua những cảm nhận sâu sắc và tinh tế của Hoàng Phủ Ngọc Tường, chúng ta thấy sông Hương được miêu tả ở nhiều khía cạnh khác nhau khi chảy qua thành phố Huế. Có thể thấy rằng, sông Hương là chủ đề để tác giả bày tỏ tâm tư với người dân Huế. Chắc chắn, chỉ có một tác giả yêu quý thiên nhiên và con người nơi này mới có thể cảm nhận được những điều sâu sắc và tinh tế như vậy.
